HISTORISCHE VERENIGING‘OUD-WAGENINGEN
Negentiende eeuw
tot 1800 Alleen zeilschepen op de Rijn. Gebruik van paarden via het jaagpad langs de rivier om de schepen voort te bewegen bij windstilte of stroomopwaarts, soms wel vijf paarden tegelijk. In 1735 was er protest door de schippers en jagers, die bruggeld moesten betalen voor de draaibrug bij de haven, waar de paarden overheen konden. Na 1800 komen de stoomschepen, en daarna de motorschepen. De Rijnaken verdwijnen geleidelijk aan.
1803 Invoering van wijknummers. De binnenstad is wijk A, Oud-Wageningen is wijk B, de Buurt is wijk C, de Nude is wijk D en de Wageningse Berg bij Kortenburg is wijk E. Binnen deze wijken worden de huizen doorlopend genummerd via een vaste route. Regelmatig vinden er omnummeringen plaats.
1804 Verkoop van het Lexkesveer aan F.G. Baron van Lynden van Hemmen wegens gemeentelijke financiële moeilijkheden als gevolg van de Franse bezetting. De kerk op de Markt krijgt voor het eerst een orgel.
1807 Oprichting van het Departement Wageningen van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen.
1809 Oprichting van de Bibliotheek van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen.
1812-1813 De eerste kadasterkaarten opgemeten in Wageningen door de landmeter Adr. Kommers Pz. Hij heeft tevoren ook de grenslijnen vastgesteld samen met de betreffende burgemeesters.
1813 De Fransen verlaten de stad. Intocht van Pruisische Jagers. De stad behoort sindsdien tot het Koninkrijk der Nederlanden.
1817 De buurschappen Harten en Lakemond van Wageningen gescheiden (zie 1539).
1818 Een tweede kadastrale opmeting gedaan, vastgelegd op 22 kaarten + 13 mooi beschreven plans met een verzamelkaart door A.U. Machen, verzameld in een gebonden atlas door H. Weijers. Het wapen van Wageningen bevestigd door de Hoge Raad van Adel.
1819 Aanleg Rijksweg 6 (Grebbe-Arnhem).
1822 Ingebruikname Rijksweg 6 (Grebbe-Arnhem).
1823 Aanleg kerkhof bij de R.K. kerkschuur aan de Lawickse Allee.
1825 Bouw van de toren van de R.K. kerkschuur aan de Lawickse Allee.
1828 Sloop van de Nudepoort. De Hoogstraat werd daarna afgesloten door een hek, de Nudebarierre genoemd, waar de gemeente poortgeld hief. In 1838 is het poortgeld voor Wageningers tijdelijk opgeheven en gold het alleen voor vreemdelingen. In 1846 is voor iedereen het poortgeld weer ingevoerd, om in 1851 definitief afgeschaft te worden. Uitgifte in erfpacht aan het Rijk van het recht van heffing van tol- en weggeld op de Grebbedijk.
1829 Felle brand in de Benedenbuurt, vooraan bij de Dijkgraafseweg. Ingebruikneming begraafplaats aan de Rijksweg 6.
1830 ca Sigarenfabricage komt op. In 1850 zijn er vier fabrieken in Wageningen, in 1900 acht en in 1914 zelfs tien.
1831 Vondsten van graven nabij de ruïne van het oude kerkje op de Westberg.
1832 Stichting Sociëteit “De Harmonie” aan de Nudebrug.
1834 Een aantal hervormden maakt zich los van de Hervormde Kerk, de Afscheiding. In Wageningen maakt deze weinig opgang.
1839 Oprichting van de Israëlitische synagoge aan de Riemsdijkstraat.
1842 Terrein RK-kerkschuur aan Lawickse Allee verkocht aan gemeente voor woningbouw. Bouw Nudeoord in opdracht van Jacob Marcus Rosenik
1844 Wageninger vindt bronsschat aan de Geertjesweg.
1844-1845 Stichting particuliere begraafplaats van de familie De Constant Rebecque op de Westberg.
1845 Ontdekking van oude begraafplaats op de berg, fundering oud gebouwtje, scherven uit 10e tot 12e eeuw van tufsteen en fragmenten van Romeinse dakpannen (zie ook 1938).
1846 Oprichting Nutsspaarbank. Stichting afdeling Neder-Veluwe van de Gelderse Maatschappij van Landbouw.
1847 De nieuwe stadswaag opgericht aan de Waagstraat. Commissie van Werkverschaffing van het Departement Wageningen van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen (tot 1884).
1848 Aanleg Grintweg naar Bennekom als onderdeel van de communicatieweg naar Nijkerk. Oprichting Prot. Bewaarschool aan de Stationsstraat.
1849 Oprichting Bennekomse tol.
1850 Stichting van het ambachtsonderwijs van het Departement Wageningen van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen.
Eerste steenfabrieken te Wageningen.
1853 RK-kerk (Waterstaatskerk) gebouwd aan de Heerenstraat. Tot 1925 in gebruik, in 1932 verkocht.
1854 De oude stadswallen herschapen in een plantsoen volgens het plan van de architect Zocher.
Aankoop van drie kronen voor de RK-parochie. Deze kronen zijn afkomstig uit een schenking aan de Grote kerk te Haarlem in 1639 door regenten van het St.-Elisabeths Gasthuis te Haarlem. De grootste is een 30-armige kroon en de twee andere hebben 16 armen voor kaarsen. In 1925 werden deze drie kronen stevig opgehangen in de nieuwe RK-kerk aan de Bergstraat, waar ze de oorlogsverwoestingen overleefd hebben. In 1985 werden alle 62 kaarsen aangestoken in een feestelijke misviering.
1855 (5 maart) Grote watersnood. Doorbraak van de Grebbedijk bij de boerderij Den Dooven. Hotel Hof van Gelderland gedeeltelijk verwoest. Grote overstroming in de Gelderse Vallei tot aan Amersfoort. Bezoek van Koning Willem III.
Inrichting van de Lijnbaan aan de Lawickse Allee.
1856 Stichting Gemeentelijke Armenschool in het Plantsoen (ook genoemd burger- of stadsarmenschool).
1857 Oprichting Wageningse Gasverlichting Maatschappij. Eerste verlichting door middel van 50 gasstraatlantaarns, geleverd door de gasfabriek. In 1959 is overgegaan op aardgas.
1858 Aankoop van een gedeelte van de Distelkamp i.v.m. verlegging Grebbedijk.
Aanleg plantsoen waaraan de Parkstraat herinnert. Verhoging van de dijk.
1858 -1859 Bouw nieuw hotel Hof van Gelderland.
1859 Opening van het door de gemeente gesubsidieerde Instituut voor Middelbaar Onderwijs (J.B.J.A. Jansen) in het voormalige Dijkstoelhuis aan het einde van de Hoogstraat-zuid, grenzend aan de gracht [zie ook 1869].
Bouw van een nieuw Dijkstoelhuis aan de Grebbedijk.
Stenen boogbrug gebouwd bij de Nudepoort. Deze brug is in 1940 opgeblazen. [afb. Nudebrug in Goossen]
1860 Oudheidkundige vondsten bij oude kerkje op de Berg.
1861 Bouw Burgerbewaarschool aan de Rouwenhofstraat.
De Rijkstelegraafdienst geopend.
Restauratie van de kerk op de Markt.
1863 Oprichting van de ‘Stichting 17 november 1863 te Wageningen’ voor de oprichting van een ziekenhuis, gefinancierd uit giften ter gelegenheid van de herdenking van 50 jaar onafhankelijkheid van Nederland.
1864 Diaconieschool in de Boterstraat en de Gemeentelijke Armenschool samengevoegd in het Sterrebosch.
Pokkenepidemie.
1865 (18 juni) Nationale herinneringsfeesten Slag bij Waterloo, 1815.
1865-1866 Bouw van het Algemeen Ziekenhuis op de Binnenbleek, hoek Molenstraat-Heerenstraat.
1866 Cholera-epidemie.
(1 december) Het Algemeen Ziekenhuis in gebruik genomen.
Oprichting particulier instituut van Dekkers voor meer uitgebreid lager onderwijs (MULO).
1868 Stichting gymnastiekschool van het Departement Wageningen van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen.
1869 Hogere Burgerschool aan de Hoogstraat (Nudepoort) in voormalig Dijkstoelhuis.
1870 Oprichting school voor Chr. Nationaal onderwijs aan de Stationsstraat. Deze school is later als bioscoop in gebruik geweest.
1872 (1 april) Herinneringsdag begin 80jarige oorlog (1568-1648).
(september) Landbouw- en veetentoonstelling.
1873 Stichting van hotel de Wageningsche Berg.
(8 september) Cursus landbouwonderwijs aan Gemeentelijke HBS (volgens Fuchs).
Opening landbouwschool bij HBS (volgens Driessen).
Particulier instituut van Klein voor Uitgebreid Lager Onderwijs (ULO).
1874 Uitleg van de stad. Slechting van Krullewal en Eendenpoel. Ontstaan van de Marktstraat, Dijkstraat, Havenstraat en Parkstraat uitgevoerd door de
Vennootschap Nieuw-Wageningen.
Feest wegens 25jarig regeringsjubileum Koning Willem III.
Avondschool opgeheven.
1875 Opening Rijnzwembad.
Oudheidkundige vondsten bij het kerkje op de Berg.
Agterstraat herdoopt in Heere(n)straat.
1876 (18 september) Landbouwschool wordt Rijkslandbouwschool. HBS in één gebouw verenigd met RLS op het Bassecour. Bouw der zijvleugels.
(20 september): landbouwtentoonstelling.
Bouw postkantoor aan de Vijzelstraat.
Oprichting Kamer van Koophandel.
1878 Opheffing Latijnse school.
Opening stoombootdienst op Arnhem, De Batauwer.
1879 Stoomboten leggen ook aan bij het Wolfswaardsche Veer.
Aanleg Laan van Duivendaal.
1880 Bouw Junushoff.
Uitgifte in erfpacht van de voormalige manege in het Plantsoen aan de Sociëteit De Harmonie.
Oprichting toneelzaal Junushoff. Nieuwbouw van herensociëteit Junushoff in gebruik genomen.
Broekstraat herdoopt in Junusstraat.
Bouw Internaat aan Laan van Duivendaal tot huisvesting van leerlingen van de Rijkslandbouwschool.
1881 Koning Willem III koopt Kortenburg (Oranje Nassau’s Oord) voor zijn gemalin Emma en laat dit verbouwen tot zomerverblijf.
Opheffing Geoctrooieerde Bank van Lening.
1882 (28 juli) verwelkoming koninklijk gezin op landgoed Kortenburg.
(31 januari) Stoomtram naar Ede.
Bouw O.L. school I aan de Parkstraat.
Perceelsscheiding in de Bennekomse Meenth. Wageningen krijgt eenderde gedeelte (het zuiden), de Buurt van Bennekom tweederde gedeelte (het midden en het noorden).
Steenfabrikant J.S. Bowles koopt grond van het voormalig kasteel, voor aanleg van het Bowlespark.
1883 Verbouw O.L. school II in het Plantsoen.
1884 Kasteelterrein verkaveld en als bouwgrond verkocht (Bowlespark).
Bezoek van een Transvaalse deputatie aan Wageningen.
1885 Opening Ooster Stoomtram Maatschappij Wageningen-Arnhem.
Diligencedienst naar Arnhem opgeheven.
1886 Bouw Prot. bewaarschool aan de Lawickse Allee voor de meer gegoeden.
Verbetering Rijnhaven.
Herdenking 10jarig bestaan Rijkslandbouwschool.
1887 Ooster Stoomtram Maatschappij Wageningen-Rhenen. Laatste diligence van Steuk vertrekt.
Opening particulier instituut van P. van Slooten voor Meer Uitgebreid Lager Onderwijs (MULO).
Onthulling D.Vreedebank in het Noorderplantsoen.
Oprichting Vereniging tot Bevordering van het Marktwezen. Deze verrichtte de veekeuringen tijdens de veemarkten, organiseerde en voerde veelotingen met prijzen uit (in 1973 opgeheven).
1888 Bouw van de kerk van de Dolerenden van Wageningen aan de Schoolstraat nr.1. De Dolerenden vormen in 1892 samen met (een deel van de) de Christelijke Gereformeerde Kerk de Gereformeerde Kerken. Vanaf 1935 is de kerk in de Schoolstraat in gebruik bij de Gereformeerde Gemeente. In 1967 werd het gebouw verkocht aan de gemeente voor stadsvernieuwing en afgebroken.
Bouw Villa Sanoer aan de Geertjesweg.
1891 Oprichting Vereniging Voor Vreemdelingenverkeer (VVV).
(15 oktober) Ongeluk met de Barneveldse bierkar in Wageningen.
1892 Marketentster Elsje (ten) Hondijk sterft op 94-jarige leeftijd. Zij maakte de
Slag bij Waterloo mee en was ingedeeld bij de 5e Bataafse Nationale Militie, 4e Compagnie, dienstnr. 107.
1894 Oudheidkundige vondsten bij kerkje op de Berg.
Emmapark aangelegd op de geslechte Krullewal en de gedempte Eendepoel.
1895 Bouw van kazerne met stalling aan de Wilhelminaweg voor de Koninklijke Marechaussee.
Reorganisatie van de Rijkslandbouwschool.
1896 Aankoop opstal van de scheepstimmerwerf.
Aankoop gasfabriek van de Wageningse Gasverlichtingsmaatschappij.
1896-1897 Bouw HBS met conciërgewoning aan de Rijksstraatweg – Wilhelminaweg.
1898 Afbreken van de openbare pompen: in de Hoogstraat bij de Bergbrug, in de Hoogstraat bij het Oranjehotel, Hoogstraat bij de Beuningstraat, Hoogstraat bij de Boterstraat, op de hoek van de Waagstraat en Marktstraat, op de Markt, in de Vijzelstraat en bij het ziekenhuis. De pomp bij hotel De Wereld bleef nog lange tijd als laatste hardstenen pomp staan.
Vismarkt verplaatst van Markt (Raadhuisplein) naar hoek Heerenstraat-Bowlespark (waar later het Kantongerecht stond).
Koningin Emma schonk haar zomerverblijf Oranje Nassau’s Oord (ONO) aan een sanatorium voor longlijders.
Oprichting Coöperatieve Zuivelfabriek Concordia.
Opening nieuw postkantoor aan de Markt (Raadhuisplein).
Ingebruikneming van de Wageningse waterleiding.
Reinigingsdienst in exploitatie.
1899 Gemeente krijgt vergunning voor aanleg en exploitatie van een telefoonnet (zie ook 1921).
Aanleg begraafplaats aan de Oude Diedenweg.
Verkoop van 126 iepen langs de Lawickse Allee; herplanting met linden.
Aanleg Gerdesstraten.
Oprichting Wilhelminafontein.
